جرم جعل مدارک تحصیلی از مصادیق جعل می‌باشد. جرم جعل از جمله مهم ترین جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی است. این جرم از این جهت حائز اهمیت بسیار است که بسترساز بسیاری از جرایم دیگر می‌تواند باشد؛ مثل سرقت ادبی، کلاهبرداری، رشا، پولشویی و غیره.
به محض شنیدن نام جرم جعل در ابتدا آسیب‌های مالی این جرم به ذهن مخاطب متبادر می‌گردد؛ با این حال قانونگذار این جرم را در دسته جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی دسته بندی کرده است.
دلیل این دسته‌بندی را می‌توان اینگونه شرح داد که معاملات در جوامع انسانی بر پایه اصالت اسناد است و هرگونه جعل و تحریف در اسناد به امنیت و آسایش عمومی آسیب می‌زند.
جهت توجه به عمق آسیب جعل مدارک تحصیلی تنها نیاز است تصور کنید یک پزشک، قاضی، وکیل و غیره مدرک تحصیلی خود را جعلی به دست آورد و تخصص کافی نداشته باشد.
در این حالت متوجه خواهیم شد که نفع مالی از سند تحصیلی مجعول برای کسی که جعل را انجام داده بسیار ناچیز است در برابر آسیب‌های دیگری که در جامعه می‌گذارد.
در این راستا شما می‌توانید از مشاوره حقوقی تلفنی بنیاد وکلا به صورت فوری کمک دریافت نمایید.
تعریف جرم جعل
جعل در لغت فارسی و مطابق با لغت‌نامه دهخدا تعریف معنایی گسترده‌ای دارد؛ اما مهم‌ترین معنای آن که مورد استفاده ما در این مطلب می‌باشد «مبدل ساختن. دگرگون کردن. از حالتی به حالت دیگر در آوردن» است.
قانون مجازات اسلامی در ماده ۵۲۳ جعل را به این شکل تعریف کرده است: جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
هر چند این ماده به تعریف جرم جعل نپرداخته و فقط به ذکر مثال‌هایی در زمینه جعل بسنده کرده است ولی اگر به تعریف قانونی جعل توجه کنیم متوجه می‌شویم منظور از جعل به زبان ساده هرگونه عملی است که موجب می‌شود سند از حالت اصل بودن خود خارج شود و اعتبار خود را از دست بدهد. مهم نیست این عمل در حد قلم بردن باشد یا درست کردن سندی دیگر به طور کلی باشد.
شاید دلیل کلی مقنن برای این حجم از اهمیت به این جرم، فارغ از موردی که در ابتدا ذکر کردیم این باشد که این امر میزان اعتماد در روابط اقتصادی و مالی طرفین را کاهش می‌دهد.
شرایط تحقق جرم جعل و مصادیق آن
مانند تمامی جرایم ارکانی وجود دارد که لازم است در جرم جعل وجود داشته باشد تا بتوانیم مدعی شویم جرم جعل احراز شده است.
عنصر فیزیکی
منظور از عنصر فیزیکی یک رفتار است که در جهت انجام جرم جعل صورت گرفته باشد. در جرم جعل رفتار فیزیکی نمی‌تواند ترک فعل باشد و همواره به صورت انجام یک فعل به صورت مثبت اتفاق می‌افتد.
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مصادیقی از جهت عنصر فیزیکی جرم جعل پیش‌بینی کرده است. طبق این ماده عنصر فیزیکی هرگونه دست بردن در سند خواهد بود و تفاوتی بین یک خراش کوچک در اصل سند با ساختن یک سند کامل دیگر از نظر قانون وجود ندارد.
عبارت نظایر اینها در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی در پایان مصادیق ذکر شده نشان‌دهنده این مهم است که این موارد تنها حالت تمثیلی دارند و حصری نیستند. یعنی به بیان ساده‌تر هر رفتار دیگری که بتوان جعل را بر آن تعریف کرد در این مصادیق می‌گنجد.
عنصر معنوی
به طور کلی همواره در ارکان ارتکاب جرایم منظور از عنصر معنوی، آن نیت و قصد اصلی انجام جرم است. اگر به ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی توجه کافی داشته باشید در انتهای ماده یک عبارت آمده قصد تقلب که این عبارت به لزوم وجود عنصر معنوی در جرم جعل اشاره دارد.
در حقیقت باید گفت منظور از عنصر معنوی در جرم جعل وجود سوء نیت است. با توجه به این نکته اگر کسی به دستور یک شخص دیگر به اقدام به جعل کند و نداند که هدف از این کار چیست، عنصر معنوی از ارکان ارتکاب جرم کم می‌شود و نمی‌توان به سوءنیت شخص تکیه کرد فلذا جرم جعل احراز نمی‌گردد.
در سوء نیت ارتکاب این جرم باید یک قابلیت اضرار و آسیب وجود داشته باشد. نیازی نیست که این قابلیت بالفعل گردد و حتما آسیب مذکور اتفاق بیفتد بلکه حتی با در نظر گرفتن ضرر بالقوه نیز عنصر معنوی تکمیل می‌گردد.
عنصر قانونی
منظور از عنصر قانونی یک بستر قانونی است که جعل را جرم به شمارد و برای آن مجازات معینی در نظر بگیرد که با توجه به موادی که در این مقاله ذکر می‌گردد عنصر قانونی در جرم جعل موارد مرتبط از قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات می‌باشد.
عوامل جرم جعل
در بررسی جرم جعل به چند اصطلاح برمی‌خوریم که رایج‌ترین آن‌ها را در این مطلب تعریف می‌کنیم:
- جاعل: آن شخصی که اقدام به جعل می‌کند را جاعل می‌نامند.
- مجعول: منظور از مجعول هر آن چیزی است که جعل شده باشد از جمله: امضا، سند، گواهی تحصیلی و غیره.
مقید یا مطلق بودن جرم جعل مدارک تحصیلی
جرایم از نظر رسیدن به نتیجه در تحقق در دو دسته کلی قرار می‌گیرند. جرایم مقید و جرایم مطلق
- جرایم مقید: منظور از مقید بودن در جرایم این است که تحقق این جرایم در گرو رسیدن به نتیجه مطلوب است.
- جرایم مطلق: در این دسته از جرایم فارغ از نتیجه، انجام دادن یا عدم انجام یک عمل به طور مطلق جرم است و نیازی ندارد که به نتیجه‌ای برسد.
حال با توجه به دو دسته فوق که توضیح داده شد باید گفت جرم جعل در دسته جرایم مطلق نیست ولی در عین حال مقید نیز نیست.
در واقع نیاز به وجود ضرر بالقوه در این جرم آن را از مطلق بودن خارج می‌کند اما همانطور که پیش‌تر هم ذکر کردیم نیاز نیست این ضرر حتما بالفعل گردد و به نتیجه‌ای برسد. این امر نشان‌دهنده این است که مقید هم نیست. می‌شود این‌طور بیان کرد که این جرم یک حالت میانی و بینابین دارد.
تعریف جرم جعل مدارک تحصیلی
برای تعریف جرم جعل مدارک تحصیلی ابتدا به ماده قانونی مرتبط به آن، ماده ۵۲۷ قانون مجازات اسلامی نگاهی می‌اندازیم:
هر کس مدارک اشتغال به تحصیل یا فارغ التحصیلی یا تاییدیه یا ریز نمرات تحصیلی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی داخل یا خارج از کشور یا ارزشنامه‌‌های تحصیلات خارجی را جعل کند یا با علم به جعلی بودن آن را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت، به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد. در صورتی که مرتکب، یکی از کارکنان وزارتخانهها یا سازمان‌ها و مؤسسات وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی باشد یا به نحوی از انحاء در امر جعل یا استفاده از مدارک و اوراق جعلی شرکت داشته باشد به حداکثر مجازات محکوم می‌گردد.
همانطور که از ظاهر این ماده به نظر می‌رسد، مدارکی را می‌توان جعل کرد که مورد تایید موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی داخلی و خارجی (از جمله دولتی یا غیردولتی) باشد.
در حقیقت جعل سایر مدارک از جمله مدرک تحصیلی دریافتی از حوزه‌های علمیه، مدارج تحصیلی پایین‌تر، موسسات کمک آموزشی و غیره در این ماده نمی‌گنجند و ذیل ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی در گستره‌ای وسیع‌تر مورد بررسی قرار می‌گیرند.
ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی در مواجهه با جرم جعل مدارک تحصیلی که در تعریف این ماده قرار نگیرند اینگونه بیان می‌کند: هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر، آن‌ها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
تشدید مجازات جرم جعل مدارک تحصیلی
در بخش آخر ماده ۵۲۷ قانون مجازات اسلامی برخورد شدیدتری با کارکنان دولت در نظر گرفته شده است و این دسته را از سایر مجرمین به جرم جعل مدارک تحصیلی متمایز کرده است.
در واقع با نظر مشاوره حقوقی جعل مطابق با این بخش از ماده مذکور در صورتی که مرتکب، یکی از کارکنان وزارتخانهها یا سازمان‌ها و مؤسسات وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی باشد یا به نحوی از انحاء در امر جعل یا استفاده از مدارک و اوراق جعلی شرکت داشته باشد به حداکثر مجازات محکوم می‌گردد.
با توجهی دقیق در این بخش از ماده و با در نظر گرفتن کلمه “یا” در متن ماده، به یک اشکال نگارشی برخورد خواهیم کرد. با توجه به متن ماده این موضوع به ذهن خطور می‌کند که برای اعمال حداکثر مجازات در مورد ارتکاب جرم جعل مدارک تحصیلی صدق یکی از دو قید زیر کافی است: یا مرتکب جرم جعل مدارک تحصیلی از کارکنان وزارتخانهها و سازمان‌های دولتی باشد، و یا به نحوی از انحا در امر جعل یا استفاده از مدارک جعلی شرکت داشته باشد.
با توجه به رویه قضایی این امر بسیار بیهوده و عبث است و این “یا” در متن ماده تنها یک ایراد نگارشی است. وجود هر دو شرط ذکر شده در ماده برای تشدید مجازات و اعمال حداکثر مجازات برای مرتکبین جرم جعل مدارک تحصیلی لازم است. بهتر بود قانونگذار در این ماده به جای “یا” از حرف عطف درست‌تر “و” استفاده کند.
در نتیجه نهایی اعمال مجازات حداکثری و تشدید مجازات در جرم جعل مدارک تحصیلی برای آن دسته از کارکنان دولت که به نحوی از انحا در امر جعل یا استفاده از سند مجعول شرکت داشته باشند متصور است.
در این ماده علاوه بر اشتباه نگارشی مذکور یک اشتباه ماهیتی نیز به چشم می‌خورد که به طور مطلق کارکنان دولت را در دسته افرادی قرار داده که اگر مرتکب جرم جعل مدارک تحصیلی شوند با حداکثر مجازات مواجه خواهند شد.
شاید درست‌تر این بود که به این موضوع اشاره می‌شد که چنانچه کارکنان دولت از جایگاه خود سوءاستفاده کنند و مدارک تحصیلی را جعل کنند و یا به استفاده از آن‌ها دست بزنند به اشد مجازات محکوم شوند.
در حقیقتی دلیل عقلانی وجود ندارد که با یک کارمند جزء دون پایه اداره ثبت اسناد و املاک، تنها به این دلیل که کارمند این اداره است در جعل مدارک تحصیلی (که هیچ ارتباطی به جایگاه و شغل او ندارد) برخوردی شدیدتر از یک فرد عادی مرتکب شود.
تخفیف مجازات در جرم جعل مدارک تحصیلی
قانونگذار برخلاف اینکه عوامل مشدده مجازات جرم جعل مدارک تحصیلی را در ماده ۵۲۷ قانون مجازات بخش تعزیرات به صراحت بیان کرده اما در مورد مواردی که مجازات ناشی از ارتکاب این جرم را کاهش می‌دهد در این ماده صحبتی نکرده است.
با دقت در کلیه مواد مرتبط با جعل در بخش تعزیرات قانون مجازات در می‌یابیم که مقنن برای تمامی انواع جرم جعل یک عامل کاهنده مجازات در نظر گرفته است و در ماده ۵۳۱ قانون مجازات اسلامی به روشنی آن را بیان کرده است.
مطابق این ماده: اشخاصی که مرتکب جرایم مذکور در مواد قبل شده‌اند هرگاه قبل از تعقیب به دولت اطلاع دهند و سایر مرتکبین را در صورت بودن معرفی کنند یا بعد از تعقیب وسایل دستگیری آن‌ها را فراهم نمایند حسب مورد در مجازات آنان تخفیف داده می‌شود و یا از مجازات معاف خواهند شد
در این ماده به روشنی صدق شده است که در صورت همکاری برای کشف جرم جعل مدارک تحصیلی مشمول تخفیف مجازات می‌شوند و چه بسا که از مجازات معاف نیز بشوند.
استفاده از مدارک تحصیلی مجعول و مشاوره حقوقی تخصصی
با اینکه در ماده ۵۲۷ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مجازات جداگانه‌ای برای فردی که از سند مجعول استفاده می‌کند در نظر گرفته شده است اما با این حال باید گفت جرم جعل یک عنوان مستقل از استفاده از سند مجعول می‌باشد. در واقع این دو جرم مجزا بوده و هر یک مجازات مختص به خود را دارد.
در صورت استفاده از مدرک تحصیلی مجعول، فرد خاطی به حبس از دو ماه تا دو سال محکوم می‌گردد.
در جرم جعل با توجه به این نکته که می‌بایست یک ضرر مادی بالقوه موجود باشد نمی‌توان جعل یک نامه عاشقانه یا یک دست نوشته به شکلی که آسیبی به کسی نمی‌رساند را جعل کرد.
نکته دیگر این است که باید اصل یک سند را جعل کرد و چنانچه کسی در یک سند مجعول دست ببرد و آن را تغییر بدهد جرم جعل محقق نمی‌شود.
برای بررسی بیشتر و طی کردن مسیر گرفتن حق خود بهترین راه استفاده از یک وکیل جعل کاربلد و حرفه‌ای در این زمینه می‌باشد. همراهی یکی از وکلای بنیاد وکلا در مسیر پرونده با شما باعث می‌شود در سریع‌ترین حالت ممکن و با کمترین هزینه به مطلوب‌ترین نتیجه دست پیدا کنید.
بنیاد وکلا به شما این امکان را می‌دهد که با متخصصین این زمینه در ارتباط باشید و از مشاوره حقوقی آنلاین، تلفنی یا حضوری این مجموعه استفاده کنید. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه با ما همراه باشید و سوالات خود را با بنیاد وکلا در میان بگذارید.
درج نظر خود بعد از خواندن این مطلب در قسمت نظرات کاربران به ما کمک می‌کند مطالبی مفیدتر و در عین حال کاربردی‌تر برای شما تهیه کنیم.
