در قانون بیمه شخص ثالث (مصوب ۹۵/۲/۲۰) قانونگذار حمایتهایی برای آسیبدیدگان حوادث رانندگی نموده است.
لیکن در صورتی که دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی بیمهنامه موضوع قانونی بیمه شخص ثالث را تهیه نکند، علاوه بر اینکه مشمول جریمه نقدی معادل حداکثر یک سال حق بیمه شخص ثالث به نسبت ایامی که فاقد بیمهنامه بوده است، میشود خودروی وی به دست ماموران راهنمایی و رانندگی متوقف و ارائه هرگونه خدمات به دارنده وسیله نقلیه فاقد بیمهنامه شخص ثالث معتبر از سوی راهنمایی و رانندگی، دفاتر اسناد رسمی و سایر سازمانها و نهادهای مرتبط با امر حمل و نقل، ممنوع میشود.
حدود مسئولیت شرکتهای بیمه
در سالهای اخیر به دلیل پررنگ شدن حضور بیمهها در کشور در صورت بروز تصادف این شرکتهای بیمه هستند که باید خسارت را جبران کنند؛ زیرا شرکتهای بیمه در قالب تعهدات قراردادی موظف هستند که دیه مصدومان را مطابق مقررات پرداخت کنند و از این جهت مسئولیتی متوجه راننده بیمهگذار نخواهد بود.
بر اساس قانون بیمه اجباری خسارات وارده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه (مصوب سال ۱۳۹۵) کلیه دارندگان وسایل نقلیه اعم از اینکه اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند، مکلفند وسایل نقلیه خود را در قبال خسارت بدنی و مالی که در اثر حوادث رانندگی به اشخاص ثالث وارد میشود به میزان حداقل دیه یک مرد مسلمان در ماههای حرام (ماههای حرام ماههای رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم است و اگر فوت در یکی ازاین ماهها واقع شود، یکسوم به میزان دیه اضافه میشود)، بیمه کنند.
در قانون مذکور تغییرات جدیدی به نفع بیمه گذاران، از جمله افزایش تعهدات بیمهگر و صندوق تامین خسارتهای بدنی مقرر و بهطور کلی تسهیلات مضاعفی از برای تسریع پرداخت خسارات شامل هزینههای معالجه و از کارافتادگی بزهدیده بپیش بینی شده است.
در این راستا بر طبق ماده ۳۵ قانون بیمه شخص ثالث هزینههای معالجه اشخاص ثالث زیاندیده و راننده مسبب حادثه در صورتیکه مشمول قانون دیگری نباشد، با ارئه گواهی قطعی پزشکی برعهده بیمهگر مربوطه یا صندوق است.
از جمله مهمترین تغییرات دیگر اینکه، قانون بیمهگر را مکلف میکند خسارت وارده به زیاندیدگان را بدون در نظر گرفتن جنسیت و دین تا سقف تعهدات بیمهنامه پرداخت کند.
همچنین در قانون مذکور، جبران غرامتها و آسیبهای بدنی و مالی را که در اثر حوادث وسایل نقلیه موتوری زمینی یا یدک وتریلر متصل به آنها یا محمولات آنها به اشخاص ثالث وارد میآید، در مسئولیت دارندگان اینگونه وسایل نقلیه موتوری قرارداده است و شرکتهای بیمهگر با توجه به قبول ریسکهای ناشی از مسوولیت دارندگان اینگونه وسایل، ازطریق مکانیزم بیمه، ملزم به جبران زیان بدنی ومالی وارد به اشخاص ثالث تاسقف تعهدات قراردادهای بیمهای میباشند.
این خسارتها میتواند در قالب خسارات مالی، هر نوع دیه یا ارش (نوعی دیه است که در قانون میزان آن تعیین نشده) ناشی از صدمه، شکستگی، نقص عضو، ازکارافتادگی کلی و جزئی دائم یا موقت یا دیه فوت وهزینه معالجه و درمان افراد زیان دیده به سبب حوادث و سوانحی از قبیل: تصادم، تصادف، سقوط، واژگونی، آتشسوزی یا انفجار وسایل نقلیه و خسارتی که ازمحمولات وسیله نقلیه به اشخاص ثالث وارد گردد را شامل شود.
در این قانون، الزامات تعهدآوری برای شرکتهای بیمه و دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی آورده شده است.
افزون بر آن، بر اساس ماده ۱۵ این قانون در موارد زیر بیمهگر بدوا موظق شده خسارت زیاندیده را پرداخت کند، لیکن پس از آن میتواند به قائم مقامی زیاندیده از طریق مراجع قانونی برای بازیافت تمام یا بخشی از وجوه پرداخت شده به شخصی که موجب خسارت شده، مراجعه کند:
- الف ـ اثبات عمد مسبب در ایجاد حادثه نزد مراجع قضائی
- ب ـ رانندگی در حالت مستی یا استعمال مواد مخدر یا روانگردان مؤثر در وقوع حادثه که به تایید نیروی انتظامی یا پزشکی قانونی یا دادگاه رسیده باشد.
- پ ـ در صورتی که راننده مسبب، فاقد گواهینامه رانندگی باشد یا گواهینامه او متناسب با نوع وسیله نقلیه نباشد.
- ت ـ در صورتیکه راننده مسبب، وسیله نقلیه را سرقت کرده یا از مسروقه بودن آن، آگاه باشد."
البته ناگفته نماند بر اساس قانون جدید رسیدگی به تخلفات رانندگی و جدول جرائم تخلفات، رانندگی در حالت مستی و مصرف داروهای روان گردان یا افیونی مبلغ چهار میلیون ریال جریمه با ۱۰ نمره منفی برای وسایل نقلیه شخصی و ۲۰ نمره منفی برای وسایل نقلیه عمومی و همچنین توقیف خودرو و ضبط گواهینامه به مدت ۶ ماه و ارجاع به مراجع قضایی پیش بینی شده است.
همچنین طبق ماده ۱۴ قانون در موارد تخلفات رانندگی حادثهساز باشد، بیمهگر مکلف است خسارت زیاندیده را بدون هیچ شرط و اخذ تضمین پرداخت کند و پس از آن میتواند برای بازیافت به مسبب حادثه مراجعه کند.
نحوه پرداخت خسارت در حوادث منجر به فوت
قانونگذار در ماده ۷۱۴ قانون مجازات مصوب ۱۳۹۲ در تعریف قتل غیرعمدی ناشی از تخلفات رانندگی بیان داشته: هرگاه بیاحتیاطی بیمبالاتی عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسایط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا متصدی وسیله نقلیه موتوری منتهی به قتل غیرعمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیایدم محکوم میشود.
براین اساس میتوان گفت، قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی یعنی اینکه شخصی در حین رانندگی یا تصدی وسایل موتوری بر اثر مسئولیت کیفری که شامل تقصیر راننده است، موجب فوت شخص دیگری شود.
بر خلاف باور غلط برخی رانندگان در قانون، تصادف منجر به مرگ بدون داشتن گواهینامه قتل عمد محسوب نمی شود، گرچه مرتکب در چنین مواردی مرتکب به مجازات شدیدتری محکوم خواهد شد؛ زیرا ماده ۷۱۸ قانون مجازات مصوب ۱۳۹۲ مقرر میدارد: هرگاه راننده یا متصدی وسایل موتوری در موقع وقوع جرم مست بوده یا پروانه نداشته یا زیادتر از سرعت مقرر حرکت میکرده است یا آن که دستگاه موتوری را با وجود نقص و عیب مکانیکی موثر در تصادف به کار انداخته یا در محلهایی که برای عبور پیاده رو علامت مخصوص گذارده شده است، مراعات لازم نکند یا از محلهایی که عبور از آن ممنوع شده است رانندگی کرد، به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مذکور در مواد فوق محکوم خواهد شد.
لیکن در خصوص پرداخت دیه به خانواده زیان دیده باید گوشزد نمود، خودرو هایی که دارای بیمه نامه هستند بر حسب ماده۳۶ قانون بیمه شخص ثالث در حوادث منجر به فوت، در صورت مطالبه اولیای دم یا ورثه متوفی یا درخواست مسبب حادثه بدون نیاز به رای مراجع قضائی، پس از دریافت گزارش کارشناس راهنمایی و رانندگی، یا پلیس راه و در صورت لزوم گزارش سایر مقامات انتظامی و پزشکی قانونی بیمهگر وسیله نقلیه مسبب حادثه و یا صندوق حسب مورد میتوانند خسارت بدنی را به ورثه قانونی متوفی بپردازند.
والا مطابق تبصره همین ماده تعهد بیمهگر پرداخت خسارات بدنی به قیمت یومالاداء (یعنی نرخ دیه سال پرداخت) است و نمیتواند بابت مابه التفاوت خسارت پرداختی و میزان تعهد وی، به صندوق رجوع کند.
در صورت عدم مطالبه نیز، بیمهگر میتواند بدون نیاز به رای مرجع قضائی خسارت بدنی را مطابق ماده ۳۲ این قانون به صندوق تودیع کند.
وظایف صندوق تامین خسارات بدنی
صندوق تامین خسارات بدنی جهت پرداخت دیه تصادفات در مواردی مانند اینکه شخص راننده فاقد بیمه نامه یا مقصر باشد و متواری شود، تعبیه شده است و حتی در صورتی که مهلت بیمه نامه منقضی شده باشد، دیه منجر به فوت یا صدمات بدنی را پرداخت می کند.
این صندوق عمدتا با این هدف تاسیس شده که در برخی تصادفات که رانندگان به زعم اینکه فاقد گواهینامه یا بیمه نامه هستند، جهت نپرداختن دیه از صحنه پا به فرار می گذارند، به آنان مساعدت شود.
لذا از این پس کمتر شاهد زندانی شدن شخص به دلیل مشکلات بیمه ای ناشی از پرداخت خسارت خواهیم بود؛ زیرا قانونگذار در مواردی از قبیل تمام شدن مدت بیمه نامه یا بیمه نبودن خودرو، صندوق خسارت را موظف به پرداخت میکند.
به علاوه به هر دلیلی خسارات بیش از رقم بیمه نامه باشد، بلافاصله توسط صندوق پرداخت خواهد شد و این امر شامل الحاقیه های بیمه هم می شود.
در خصوص روش باید توجه گفت، بر اساس توافقنامه ای که فی مابین شرکت سهامی بیمه ایران و صندوق تامین خسارات بدنی صورت گرفته است کلیه زیان دیده گان مشمول ماده ۲۵ قانون بیمه شخص ثالث جهت استفاده از مزایای صندوق مزبور میتوانند به یکی از شعب بیمه ایران (محل وقوع حادثه-محل رسیدگی به پرونده در محاکم) در سراسر کشور مراجعه و نسبت به تشکیل پرونده مطابق مدارکی که ذیلا اشاره میشود، اقدام نمایند و بیمه ایران پس از بررسی و تکمیل مدارک پرونده را جهت اقدامات بعدی و پرداخت دیات متعلقه مورد حکم مستقیما” به صندوق که مقر آن در تهران میباشد ارسال می نماید.
صندوق نیز حسب مورد پس از بررسی و کنترل اسناد و اخذ وثیقه های لازم از مقصر حادثه (در صورت وجود) خسارت را در حد دیه قانونی پرداخت و در صورت قابل اجرا شدن اصل جانشینی به صورت اقساط از مقصر دریافت می نماید.
بدیهی است در صورتیکه حوادث مشمول این ماده قانونی فاقد مقصرین قابل شناسایی یا مجهول المکان براساس اعلام دادگاه باشد، دیات متعلقه بدون وثیقه و تضامین لازم و اجرای اصل جانشینی در وجه زیان دیده گان پرداخت خواهد شد.
نا گفته نماند وظیفه صندوق تامین خسارت بدنی، حمایت از مجرمان و متخلفان نیست، بلکه پرداخت غرامت به بیپناهان حوادث رانندگی است؛ لهذا در تمامی موارد فوق صندوق مطابق روشی که بیان شد نسبت به پرداخت خسارت اقدام و جهت استرداد آنها، متعاقبا حق رجوع به مسبب حادثه را دارد.
شرایط پرداخت خسارت بدون کروکی بیمه شخص ثالث
- هر دو خودرو مقصر و زیان دیده در زمان وقوع حادثه دارای بیمه نامه شخص ثالث معتبر و پیوسته باشند.
- رانندگان هر دو خودرو دارای گواهینامه مجاز رانندگی وسیله نقلیه مورد حادثه باشند.
- میان طرفین حادثه، اختلافی وجود نداشته باشد.
- خسارت منجر به جرح نباشد.
- هر دو خودرو (مقصر یا زیان دیده) به شعبه پرداخت خسارت مراجعه کنند.
- سقف خسارت بدون کروکی ۶۳ میلیون ریال است.
البته این موارد فقط مربوط به تصادفهای خسارتی است و در مواقع تصادفی که منجر به جراحت و خسارت جانی شود حضور افسر راهنمایی و رانندگی الزامی است و برای پرداخت خسارت نیز به کروکی و گزارش پلیس نیاز است.
بدیهی است جهت پرداخت خسارت باید به شرکت بیمه فرد مقصر مراجعه شود؛ برای مثال اگر فردی بیمه شخص ثالث بیمه ایران دارد و فرد مقصر بیمه شخص ثالث بیمه البرز، باید به واحد پرداخت خسارت بیمه البرز مراجعه شود.
نکته آخر اینکه در تصادفاتی که منجر به جرح نمیشود به لحاظ جلوگیری از سد معبر میتوان صحنه تصادف را به هم زده و خودروها را منتهیالیه سمت راست هدایت نمود؛ لیکن بهتر است قبل از بر هم زدن صحنه تصادف از خودروها عکس یا فیلم تهیه شود که برای پلیس راهنمایی و رانندگی نیز قابل استناد باشد.
اهمیت نظر افسران کارشناس از صحنه تصادف
با هدف جبران خسارت زیان دیده، در تصادفات رانندگی قانونگذار دیه، حبس، جزای نقدی را پیش بینی کرده که نوع و میزان آن بسته به نظر کارشناس پرونده و تعیین میزان تقصیر راننده می باشد و نظر اولیه افسران کارشناس تصادفات راهنمایی و رانندگی در حکم نظر کارشناسان رسمی است.
چنانچه به نظر قاضی رسیدگی کننده، نظر کارشناسی مبهم و یا ناقص باشد موضوع برای رفع نقص به همان کارشناس یا کارشناس دیگر ارجاع می شود.
در صورت مغایرت نظر کارشناس با اوضاع و احوال مسلم قضیه یا اعتراض موجه اصحاب دعوی، موضوع به هیات کارشناسی مطابق مقررات آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب ارجاع خواهد شد.
پذیرش بیمهنامه به عنوان وثیقه از سوی مراجع قضایی
قبل از قانون جدید یکی از مهمترین مشکلات برای مقصران حادثه در زمان بروز تصادف، فراهم نمودن وثیقه معتبر برای محاکم قضایی بود و در بیشتر مواقع وی به دلیل نداشتن وثیقه معتبر باید به زندان اعزام تا نوبت رسیدگی به پرونده فرا رسد.
لیکن در شرایط فعلی با تصویب ماده ۴۹ قانون بیمه کشور در صورت تائید اصالت بیمه نامه از سوی بیمه گذار، مراجع قضایی و دادسراها می توانند از بیمه نامه به عنوان وثیقه تا مبلغ قید شده در آن، استفاده و لذا مقصر از بازداشت معاف میشود.
مدارک لازم برای مطالبه خسارتهای بدنی
مدارک لازم برای بررسی و پرداخت خسارت بدنی متعلقه توسط بیمهگر و صندوق حسب مورد به شرح زیر است:
- الف) اصل یا تصویر مصدق گزارش کارشناس راهنمایی و رانندگی یا گزارش مقامات انتظامی یا نظریه کارشناس یا هیئت کارشناسی منتخب مراجع قضایی.
- ب) بیمهنامه شخص ثالث یا هرگونه مدرک دیگری که حاکی از بیمه وسیله نقلیه مسبب حادثه در زمان وقوع حادثه باشد.
- ج) تصویر گواهینامه رانندگی مسئول حادثه مگر اینکه مشخصات کامل گواهینامه رانـندگی در گـزارش کارشـناس راهنمایی و رانندگی یا پلـیس راه درج شده یا اینکه راننده مسئـول حادثه فاقد گواهینامه رانندگی متناسب با نوع وسـیله نقلیه موجد حادثه باشد.
- د).مدارک شناسایی مصدوم یا متوفی
- ه) تصویر خلاصه پرونده بالینی مصدوم یا متوفی در صورتی که در یکی از مراکز درمانی بستری شده باشد.
- و) نظریه پزشکی قانونی
- ز) تصویر مدرک شناسایی وسیله نقلیه مسبب حادثه در صورت وجود
- ح) مدارک مثبته دایر بر احراز سمت قانونی متقاضی از قبیل قیمومت یا وکالت یا وصایت یا ولایت خاص حسب مورد
- ط) ارائه جواز دفن یا گواهی فوت یا شناسنامه باطلشده بهمراه گواهی انحصار وراثت توسط خانواده متوفی
تصادف با اجسام ثابت
همیشه طرف دوم تصادف فرد یا خودرو نیست گاهی نیز پیش میآید که اتومبیل با جسم دیگری برخورد میکند. باید بدانید که در برخورد اتومبیل با جسم ثابت مانند جدول، درخت و .. برای دریافت خسارت نیاز به کروکی و برگه گزارش پلیس است و در این نوع حادثه فقط بیمه بدنه برای بیمهگذار جبران خسارت میکند و خسارت بیمه شخص ثالث هیچگونه خسارتی پرداخت نخواهد کرد.
بدیهی است در چنین مواردی برای دریافت خسارت قسمت زیاندیده اتومبیل بر اثر برخورد با جسم ثابت از شرکت بیمه باید کروکی پلیس فراهم شود.