اموال افراد به موت حقیقی یا فرضی به ارث میرسد، پس از اینکه شخصی فوت کرد باید ورثه متوفی تعیین شوند تا بتوان با تعیین سهمالارث افراد، ارث را تقسیم کرد و برای ماترک تعیین و تکلیف کرد.
موت فرضی اشاره به زمانی دارد فرد غایب بر اساس قانون و با شرایط خاصی به حکم دادگاه مرده فرض شود.
اگر شخصی غایب مفقودالاثر باشد اموالش تقسیم نمیشود، مگر بعد از ثابت شدن فوت او و یا گذشت یک مدت زمانی که عادتا چنین شخصی بعد از آن زنده نمیماند.
وقتی دادگاه وراث را تعیین میکند یک گواهی تحت عنوان گواهی انحصار وراثت صادر میشود.
برای درخواست این گواهی هر یک از ورثه و یا هر فردی که در مال متوفی ذی نفع است و سهمی دارد میتواند اقدام کند؛ برای مثال طلبکاران و یا شخصی که مسئول اجرای وصیت است و یا کسی که برای او وصیتی انجام شده میتواند از دادگاه درخواست کند.
این گواهی توسط شورای حل اختلاف در محل فرد فوت شده صادر میشود که در این گواهی میزان ارثی که به سهم الارث دریافت میکنند، مشخص میگردد.
لزوم داشتن گواهی انحصار وراثت
برای انجام دادن تمامی امور حقوقی، امور بانکی و امور ثبتی و … گواهی الزامی است.
در صورت عدم اقدام به دریافت گواهی، امکان تقسیم و یا انتقال ترکه و انجام اموری که مربوط به ادارات دولتی و بانکها است، وجود نخواهد داشت.
انواع گواهی انحصار ورثه
با توجه به دارایی و اموال متوفی گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود صادر میگردد.
در صورتی که متوفی دارای اموال باشد، گواهی انحصار ورثه نامحدود صادر میشود و در آینده برای فروش اموال به ارث رسیده شده، نیاز به این نوع گواهی هست.
تفاوتی بین این دو نوع گواهی در مدت زمان صدور و انتشار آگهی است.
اخذ گواهی حصر وراثت نامحدود حدود یک ماه زمان میبرد ولی برای اخذ گواهی محدود یک هفته زمان کافیست.
به واسطه نسب و سبب افراد از یکدیگر ارث میبرند.
مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی تنها درصورتی مستقر میشود که حقوق و دیون ترکه ادا شود.
این حقوق و دیون شامل مواردی مانند: قیمت کفن میت، دیون مالی متوفی و وصایای متوفی تا ثلث ترکه است.
تا زمانی که دیون متوفی پرداخت نشود، هیچ کدام از ورثه نمیتوانند نسبت به اموال معاملهای انجام دهند. اگر تا قبل از این نسبت به اعیان ترکه معاملاتی کنند، این معاملا ناقد نیست و افراد صاحب دین میتوانند این معاملات را برهم بزنند.
اگر تاریخ فوت اشخاصی که از یکدیگر ارث میبرند مجهول باشد و تقدم و تاخر آن معلوم نباشد، اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمیبرند، مگر در موارد خاصی مانند غرق شدن دو نفر که در ماده ۸۷۳ قانون مدنی به آن اشاره شده است.
علاوه بر این اگر اشخاصی که بین آنها توارث وجود دارد بمیرند و تاریخ فوت یکی معلوم و تاریخ فوت دیگری از جهت تقدم یا تاخر مجهول باشد، فقط آن شخصی که تاریخ فوت مجهول است از دیگری ارث میبرد.
وراث طبق قانون مدنی به سه دسته تقسیم میشود:
- دسته اول شامل: همسر، پدر و مادر، فرزندان و یا نوهها
- دسته دوم: پدربزرگ و مادربزرگ، همسر، خواهر و برادر
- دسته سوم: همسر، عمه، عمو، دایی، خاله متوفقی
اگر مردی فوت کند و از زنش فرزند و نوهای نداشته باشد، از ارث مرد، یک چهارم به زن تعلق میگیرد ولی اگر زن و مرد صاحب فرزندی باشند، زن یک هشتم از اموال منقول و غیر منقول را به ارث میبرد.
تمامی زنها شامل ارث میشوند، از آنجا که زن یک هشتم از اموال همسرش را به ارث میبرد، یک هشتم از کل اموال بین چندین زن به طور مساوی تقسیم خواهد شد.
میزان سهم الارث
- وارث: مادر
سهم الارث: با وجود فرزند: یک ششم / بدون فرزند: یک سوم
- وارث: زوج
سهم الارث: با وجود فرزند: یک چهارم / بدون فرزند: یک دوم
- وارث: زوجه
سهم الارث: با وجود فرزند: یک هشتم / بدون فرزند: یک چهارم
موارد محرومیت از ارث
- کفر
- قتل
- برده بودن
- لعان
- زن
در ابتدا برای درخواست باید به مرجع صالح مراجعه کرد.
بر اساس ماده ۱۱ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۸۷، شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی مرجع صالح به رسیدگی برای صدور گواهی است.
به این منظور شخص درخواستدهنده باید به صورت کتبی تمام اطلاعات خود و شخص متوفی را نوشته و به شورا تحویل دهد.
برای انحصار ورثه باید همه اموال و داراییهای منقول و غیرمنقول متوفی لیست شود و این لیست به اداره دارایی محل سکونت متوفی تحویل داده شود.
پس از آن با ارائه مدارک مورد نیاز، برای تنظیم دادخواست اقدام میشود، به همین منظور باید در فرم مخصوص دادگاه دادخواستی تحت عنوان درخواست انحصار ورثه تنظیم شود و به مرجع صالح تحویل داده شود.
پس از پرداخت هزینه چاپ از طرف درخواستدهنده، در یک روزنامه کثیرالانتشار آگهی میشود که اگر متوفی ورثه دیگری دارد و آگاه شود.
اگر بعد از یک ماه کسی به این آگهی منتشر شده اعتراض نکند و پیگیری نکند دادگاه تشکیل میشود و گواهی توسط قاضی صادر میشود.
براساس قانون جدید فوت شدگان بعد از سال ۹۵، شامل مالیات بر ارث برای اخذ گواهی نمیشوند.
در صورت وجود وکیل انحصار وراثت تمامی مراحل به عهده وکیل ارث است.
برای درخواست باید مدارک زیر را به دادگاه ارائه کرد:
- اصل و کپی برابر اصل گواهی فوت: در سیستم ثبت احوال فوت شخص متوفی ثبت میشود و با باطل شدن شناسنامه گواهی فوت او به وراث داده میشود. برای درخواست باید این گواهی و کپی برابر اصل آن را به همراه داشته باشید.
علاوه بر این باید کپی عقدنامه همسر دائمی متوفی هم به دادخواست ضمیمیه شود؛ زیرا مهریه یکی از دیون ممتاز است و باید قبل از تقسیم ترکه از اموال برداشته شود.
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی همه افرادی که ورثه متوفی هستند.
- استشهادیه محضری: لازم است که در فرم دادگاه نام همه وراث نوشته شود و دو نفر که ورثه و فرد متوفی را میشناسند این فرم را امضا کنند.
این امضا باید در دفتر اسناد رسمی انجام شود و باید به شکل رسمی باشد و نه عادی. در حقیقت این افراد امضا کننده شاهد شما هستند و باید در دفاتر اسناد رسمی امضای آنها ثبت شود.
- رسید گواهی مالیاتی یا مالیات بر ارث
یکی از هزینههای جانبی، هزینه چاپ آگهی در روزنامه است، علاوه بر این ممکن است به وکیل ارث نیاز باشد که هزینه مربوط به خودش را دارد.
درخواست گواهی انحصار ورثه یک دعوای غیرمالی است و به همین دلیل هزینه دادرسی آن برهمین اساس تعیین میشود؛ این هزینه ممکن است بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزارتومان و یا بیشتر باشد.
ممکن است بنا به دلایلی کسی بخواهد به این گواهی اعتراض کند. اعتراض از سوی دادستان و یا افراد ذینفع امکانپذیر است؛ برای مثال اگر برای یکی از ورثه محجور قیمی تعیین نشده باشد، امکان اعتراض وجود دارد.
سوالی متداول که بسیار تکرار میشود این است که آیا امکان اعتراض به گواهی ارث وجود دارد؟
بله این امکان وجود خواهد داشت که هر فردی که به مفاد این گواهی اعتراض داشته باشد، میتوان اعتراض خود را بیان کند و در جهت پیگیری اعتراض اقدام نماید.
ارث خانه به این صورت است که در صورتی که متوفی دارای خانه باشد، همسر و فرزندان او در آن ملک شریک هستند.
میزان ارث همسر از ملکی که از همسر خود به ارث برده است، یک هشتم است.
ارثیه خانه فرزندان نیز، پسر دو برابر از دختر ارث میبرد.
نکات ارث خانه
براساس قوانین اگر همسر زنی فوت کند و همسر او در خانه فعلی سکونت داشته باشد، فرزندان میتوانند از آن خانه به عنوان ارث استفاده نمایند، مگر اینکه مرد در وصیت نامه خود به این نکته اشاره کرده باشد که، همسرش میتواند تا زمان مرگش در آن خانه بماند و فرزندان بعد از مرگ مادر میتواند خانه پدری و ارث خود را بفروشند.
اگر فرد متوفی، در زمان حیات خود، مقداری از خانه را به طور قانونی به همسر و یا فرزندانش انتقال داده باشد و دلیل و اثباتی بر این امر وجود داشته باشد، تقسیم ارث خانه فقط برای چند دانگ باقی مانده انجام میشود.
مورد دیگری که در ارث خانه وجود دارد این است که اگر آن ملک قابل افزار نباشد و نتوان از آن ملک سهمی مشخص برای ارث در نظر گرفت، باید پس از فروش ملک، سهم هریک از وراث پرداخت شود.
چند نکته درباره گواهی انحصار وراثت
- درصورتی که ارزش ماترک متوفی کمتر از یک میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف بدون انتشار آگهی و دعوت از ورثه، در جلسه فوقالعاده با توجه به اسناد و مدارک ارائه شده، گواهی انحصار وراثت را صادر میکند.
- اگر در زمانی که فردی فوت میکند، همسر او باردار باشد نمیتوان گواهی انحصار وراثت گرفت؛ یعنی اگر بچهای درصورت زنده متولد شدن از متوفی ارث ببرد، باید صبر کرد تا این بچه به دنیا بیاید.
- وصیتنامه هم جزو مواردی است که ممکن است وضعیت تقسیم اموال متوفی را تغییر دهد اما از نظر قانون، هر کس وصیتنامهای از متوفی دارد، باید در مدت ۳ماه به دادگاهی که آگهی انحصار وراثت را منتشر کرده، تحویل دهد.
پس از گذشتن این مدت هر وصیتنامهای داده شود از درجه اعتبار ساقط است.
- اگر متوفی و وارثان ساکن یک روستا هستند، نیازی نیست آگهی انحصار وراثت در یک روزنامه کثیرالانتشار منتشر شود بلکه این آگهی باید یکبار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی آن روستا نصب شود.
- بهره گیری از یک وکیل ارث میتواند به تسهیل روند کار کمک فراوانی کند.
یک وکیل ارث علاوه بر مشاوره حقوقی، به موکل خود کمک میکند تا با در دست داشتن ادله کافی و مدارک لازم به طور صحیح برای انحصار ورثه اقدام کند؛ این امر بسیار مساله مهم و حیاتی است.
گاهی دانستن یک قانون یا رویه میتواند تاثیر قابل ملاحظهای در نتیجه نهایی داشته باشد.
اگر به طور صحیح و آگاهانه عمل نشود ممکن است ضرر جبرانناپذیری به حقوق ورثه وارد شود.
در همین راستا برای انتخاب وکیل انحصار وراثت باید به سراغ فردی رفت که در این حوزه دارای تخصص و تجربه کافی باشد.
وکیلی که با موضوع ارث و با قانون امور حسبی آشنایی کامل داشته باشد و نسبت به رویه قضایی دادگاه هم اطلاعات کافی داشته باشد، میتواند به خوبی به احقاق حقوق موکلش کمک کند.
پس از فوت یک فرد معمولا نزدیکان او مشکلات روحی و اجتماعی بسیاری دارند، مساله انحصار ورثه و پیگیریهای قضایی میتواند فشار روحی بیشتری به افراد وارد کند، علاوه بر این ممکن است با عدم همکاری ورثه مشکلاتی در روند صدور گواهی هم ایجاد شود.
با در نظر گرفتن تمام این موارد برای کاهش آسیبهای روحی و کوتاه شدن روند رسیدگی ضروری است که از یک وکیل ارث خبره و با تجربه در حیطه وراثت کمک بگیریم.
برای انتخاب یک وکیل ارث خوب و خبره قبل از هر اقدامی لازم است سابقه وکیل انحصار وراثت و قیمت مشاوره و قبول کردن وکالت ارث، موفقیت در پروندههای متعدد و منصف بودن وکیل بررسی شود.
هزینه وکیل انحصار وراثت با توجه به پیچیدگی پرونده تعیین میگردد.