وصول مطالبات

بررسی اعسار در قوانین ایران | ۳ راه اثبات اعسار

اعسار در حقوق به وضعیتی گفته می­‌شود که شخص برای مراجعه به مراجع قضایی اعم از طرح دعوا یا دفاع از آن و یا اجرای رای توانایی مالی پرداخت هزینه­‌های پیش‌­بینی شده قانونی را ندارد، در واقع پیش‌­بینی نهاد اعسار برای حمایت از اقشار مختلف اجتماعی است تا بتوانند از رسیدگی منصفانه و برابری برخوردار شوند.

برای آن که شخص بتواند به اعسار خود استناد نماید باید مجموعه‌­ای از شرایط وجود داشته و رعایت شود که در این نوشتار قصد داریم به بررسی آن­‌ها بپردازیم.

نوشته های مشابه

پیش از ورود به موضوع اعسار باید به انواع هزینه­‌هایی که در مراحل مختلف رسیدگی محقق می­‌شوند و مبالغ آن­‌ها اشاره نماییم، در گام بعدی اعسار را تعریف و مقررات آن­ را بررسی می‌­نماییم و در نهایت نحوه استناد به اعسار، مراحل و ادله لازم ذکر خواهند شد. اگر نیاز به مشاوره حقوقی در این زمینه دارید با ما در تماس باشید.

هزینه­‌های دادرسی

سیستم قضایی ایران از مجموعه مراجع حقوقی، کیفری و اداری تشکیل شده است، همچنین در هر کدام از بخش‌­های یاد شده با دادگاه­‌های رسیدگی کننده نخستین و مراجع اعتراض به آرا رو به رو هستیم. برای مثال محاکم کیفری از مرحله دادسرا شروع شده و معمولا دو مرحله رسیدگی قضایی در دادگاه به همراه دارند.

در محاکم حقوقی مرحله دادسرا وجود ندارد اما مراجع رسیدگی با توجه به نوع دعوا می‌­تواند تا سه مرحله نیز ادامه یابد. مراجع اداری نیز به همین گونه هستند.

نحوه دیگری از حل و فصل اختلافات در ایران ارائه به داوری است که اجرای رای داوری خود نیازمند رجوع به مراجع قضایی است.

اجرای احکام نیز نیازمند رجوع به مرجع صالح و انجام تشریفات آن است، مواردی دیگری که در قانون به عنوان بخشی از رسیدگی قضایی شناسایی شده­‌اند، همچون ورود ثالث، جلب ثالث و نیز اعاده دادرسی تماما دارای تشریفات معین هستند.

تعدد مراحل و رسیدگی­‌های چند مرحله­‌ای از ابزارهای حفظ عدالت در اجتماع است، از نوع از رسیدگی احتمال بروز اشتباهات را کاهش داده و امکان اعتراض به آرای صادر شده در مراحل بدوی، عدالت قضایی را تقویت می‌­نماید. همچنین ناگفته پیداست که صدور رای تنها مرحله اولیه است، مرحله‌­ای که بدون اجرای رای آن ارزش اصلی خود را برای طرفین نخواهد داشت.

همان­طور که مشاهده می­‌شود مراجع و مراحل مختلفی در سیستم قضایی پیش‌­بینی شده‌­اند، با وجودی که تامین عدالت و رسیدگی­ به تظلم‌­خواهی مردم از وظایف هر حکومتی است، لیکن تامین هزینه آن­‌ها از محل بودجه عمومی امری غیر منطقی و غیر ممکن است.

به همین سبب نیز مراجع صالح هزینه‌­های رسیدگی در مراجع مختلف را به صورت تعرفه‌­ای تعیین می‌­کند که با توجه به نوع درخواست یا دادخواست متفاوت خواهد بود. هزینه­‌های سیستم قضایی ایران به شرحی است که در بند بعدی اشاره می‌­شود. در این باره وکیل تلفنی ما نیز آماده راهنمایی شما می‌باشد.

انواع هزینه­‌های دادرسی

هزینه‌­های رسیدگی در ایران با توجه به نوع درخواست که حقوقی باشد یا کیفری و نیز مرحله رسیدگی متفاوت خواهد بود که مهم­ترین آن­‌ها به شرح ذیل است:

اعسار در قوانین ایران

هزینه­‌های دادرسی در امور حقوقی

  1. چنانچه دعوا از نوع مالی و مرحله رسیدگی بدوی باشد، برای اقامه دعوا و ثبت دادخواست، تا خواسته ۲۰ میلیون تومان ۲.۵ درصد هزینه رسیدگی و مازاد بر ۲۰ میلیون تومان ۳.۵ درصد هزینه رسیدگی خواهد بود.
  2. چنانچه دعوا از نوع مالی بوده ولی مرحله رسیدگی تجدیدنظر یا واخواهی مدنظر باشد، هزینه رسیدگی برابر خواهد بود با ۴.۵ درصد از محکوم­به رای دادگاه بدوی.
  3. چنانچه دعوا مالی باشد اما مرحله فرجام­‌خواهی و یا اعتراض ثالث و یا اعاده دادرسی منظور نظر باشد، هزینه­ دادرسی برابر با ۵.۵ درصد از مبلغ خواسته است.
  4. چنانچه دعوا مالی باشد اما در مرحله بدوی قیمت خواسته مشخص نباشد، هزینه دادرسی عدد ثابتی خواهد بود که در هر سال متفاوت است و با توجه به زمان تنظیم دادخواست باید مبلغ آن تعیین شود.
  5. چنانچه دعوا از نوع غیرمالی باشد، و نیز در تامین دلیل و تامین خواسته با توجه به نوع دعوا و زمان اقامه آن هزینه متفاوت است که باید به بخشنامه مربوطه رجوع شود.
  6. هزینه درخواست اجرای احکام مدنی، چنانچه موضوع دعوا مالی بوده باشد، برابر است با ۵ درصد از محکوم­به.
  7. چنانچه موضوع دعوا غیرمالی بوده و اجرای آن منظور نظر باشد، هزینه اجرای حکم با توجه به نوع محکوم­به و زمان اقامه متفاوت است و باید به بخشنامه مربوطه رجوع شود.

هزینه­‌های رسیدگی در امور کیفری

  • در تقدیم شکایت کیفری هزینه قابل پرداخت مبلغ ثابت ۱۰۰ هزار ریال است.
  • هزینه رسیدگی در مرحله تجدیدنظر کیفری از احکام صادر شده، مبلغ ثابت ۳۰۰ هزار ریال است.
  • اعاده دادرسی کیفری که در مرجع صالح یعنی دیوان عالی کشور اقامه می­‌شود هزینه ثابت ۵۰۰ هزار ریال به همراه دارد.

معرفی اعسار

اعسار که در لغت به معنای درماندگی و عجز از پرداخت دیون است، در ترجمان حقوقی ما معادل کلمه افلاس در فقه است و به شخص غیرتاجری گفته می­‌شود که به دلیل نداشتن مال و یا به دلیل دسترسی نداشتن به مال، از پرداخت هزینه‌­های دادرسی عاجز است.

مواد ۵۰۲ و ۵۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی هزینه­‌های دادرسی را بررسی و معرفی کرده است و سپس در ماده ۵۰۴ قانون مذکور، معسر به عنوان شخصی که موقتا قادر به پرداخت هزینه‌­های دادرسی نیست شناخته شده است.

همان­طور که بیان شد اعسار تنها به اشخاص غیرتاجر قابل سرایت است که ماده ۵۱۲ قانون یاد شده، بیان داشته چنانچه تاجر ادعای اعسار دارد، باید درخواست ورشکستگی خود را مطابق با قوانین موجود اقامه نماید.

فصل دوم از باب هشتم قانون آیین دادرسی مدنی ایران، به موضوع اعسار اختصاص یافته است که شامل نحوه استناد و نتایج اثبات اعسار نیز می­‌باشد که در ادامه به آن­‌ها پرداخته خواهد شد.

نحوه استناد به اعسار

نحوه استناد به اعسار

منظور از نحوه استناد به اعسار تشریفاتی است که مدعی اعسار برای ثبت ادعای خود باید طی نماید، که این تشریفات در قانون آیین دادرسی مدنی شرح داده شده و به قرار ذیل است.

زمان تقدیم درخواست اعسار

با توجه به ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه ادعای اعسار در رابطه با پرداخت هزینه­‌های دادرسی باشد، درخواست یاد شده باید ضمن درخواست رسیدگی اعم از نخستین یا تجدید نظر و یا فرجام خواهی مطرح شود.

البته امکان ثبت دادخواست اعسار به صورت مجزا از دادخواست اصلی نیز وجود دارد، اما در این صورت دادخواست اعسار باید پیش از دادخواست اصلی ثبت و نتیجه آن مشخص شده باشد.

مرجع تحویل درخواست اعسار

با توجه به نوع هزینه که شخص ادعای اعسار از پرداخت آن را دارد، مرجع تحویل درخواست متفاوت است.

در رسیدگی بدوی مرجع ارائه دادخواست اعسار همان دادگاه بدوی خواهد بود، اما چنانچه اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در مراحل تجدید نظر و یا فرجام‌­خواهی مقصود شخص باشد، باید دادخواست اعسار خود را به مرجعی ارائه نماید که حکم مورد تجدید نظر یا فرجام­‌خواهی را صادر کرده است.

چنانچه موضوع اصلی دعوا که شخص ادعای اعسار از پرداخت هزینه‌­های آن را دارد، جبران ضرر و زیان­‌های ناشی از جرم باشد، رسیدگی کننده به این درخواست چنانچه در ضمن شکایت کیفری طرح شده باشد همان مرجع کیفری خواهد در غیر این صورت مرجعی که دعوای جبران خسارات یاد شده در صلاحیت وی است، به دادخواست اعسار نیز رسیدگی می‌­نماید.

تشریفات رسیدگی به دادخواست اعسار

مطابق با ماده ۵۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، مدیر دفتر مرجع دریافت کننده دادخواست اعسار، موظف است ظرف ۲ روز از زمان وصول دادخواست مذکور، پرونده را به رویت قاضی دادگاه برساند.

مدیر دفتر همچنین نسخه دوم از دادخواست اعسار را به طرف دوم دعوا ابلاغ می‌­نماید، همچنین زمان رسیدگی به دادخواست را نیز به وی اعلام می‌نماید.

مرجع تحویل درخواست اعسار

ادله اثبات اعسار

ادله اثبات دعوا به مواردی همچون اقرار و شهادت گفته می­‌شود که مدعی با ارائه آن­‌ها به مرجع قضایی دعوای خود را اثبات و رای مناسب به حال خود را دریافت می‌­نماید.

ادله اثبات دعوا در حقوق موضوعه ایران شامل اقرار، شهادت، سوگند، اسناد و امارات قضایی است. در اعسار از آنجا که مدعی برای خود حقی را طلب می‌­نماید که طرف مقابل آن دستگاه‌­های قضایی هستند، اقرار راه ندارد، به عبارت ساده‌­تر منتفع این دعوا صندوق­‌های دولتی هستند که امکان اقرار را ندارند.

بهترین دلیلی که برای اعسار شناخته می­‌شود شهادت است، شهادت در اعسار مطابق با ماده ۵۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی، باید به صورت کتبی باشد.

شهادت‌نامه­‌های کتبی که باید حداقل توسط دو نفر تنظیم شده باشند، باید از طر اشخاصی ارائه شود که نوعا امکان آشنایی با وضعیت مالی و زندگانی مدعی اعسار را دارند. در شهادت‌نامه مذکور ضروری است که مشخصات مدعی اعسار به همراه مشخصات شغلی و وسیله امرار معاش وی ذکر گردد و نیز با تعیین مبلغ هزینه دادرسی، تصریح شود که شخص تمکن مالی برای پرداخت آن را ندارد.

همان­طور که بیان شد شهادت‌نامه اعسار باید از طرف اشخاصی ارائه شود که امکان اطلاع از وضع زندگی مدعی اعسار را داشته باشند، در نتیجه طبیعی است که مشخصات شاهدان و منشا اطلاعات ایشان همچون رابطه‌­ای که با مدعی اعسار دارند به همراه اطلاعات تماس ایشان، باید در شهادت‌نامه ذکر گردد.

شهادت‌نامه یاد شده به دادخواست اعسار ضمیمه و تقدیم دادگاه می­‌شود و در صورتی که قاضی رسیدگی کننده، حضور شاهدان در روز رسیدگی را لازم بداند، هنگام اعلام زمان جلسه رسیدگی به مدعی، حضور شاهدان نیز به وی یادآوری می­‌شود.

علاوه بر شهادت‌نامه می­‌توان از سوگند نیز برای اثبات ادعای اعسار استفاده کرد، مشخصا در اینجا تشریفات سوگند باید رعایت شود که در مقاله مربوطه به آن­‌ها اشاره کرده بودیم.

ادله اثبات اعسار

نتیجه اثبات اعسار

تا اینجا بیان شد که اعسار به عدم تمکن مالی موقت خواهان در پرداخت هزینه‌­های رسیدگی گفته می­‌شود به شرطی که نامبرده غیر تاجر باشد.

همچنین گفته شد که با ادله متعددی من­ جمله شهادت می­‌تواند وضعیت اعسار را اثبات کرد. در این بخش قصد داریم به نتایج و کاربردهایی که احراز اعسار برای شخص به همراه می­‌آورد اشاره کنیم.

مطابق با ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، معسر پس از اثبات اعسار از پرداخت تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی معاف می­‌شود.

در نتیجه هزینه‌های دادرسی که در بخش‌­های قبلی به برخی از آن­‌ها اشاره کردیم و دیدیم که می‌­تواند شامل وجوه قابل توجهی باشد و لذا اشخاصی را از حق خود بر درخواست رسیدگی محروم سازد، در صورت احراز اعسار به صورت کامل یا تا میزانی که شخص قدرت بر پرداخت نداشته باشد، از وی مرتفع می­‌شود.

بند دوم از ماده ۵۱۳ به حق دارا شدن از خدمات وکیل معاضدتی اشاره کرده است، وکالت معاضدتی به وضعیتی گفته می­‌شود که وکلای دادگستری اعلام وکالت کرده و موکل خود دفاع می‌­نمایند اما حق­ الوکاله­‌ای دریافت نخواهند کرد.

قابل ذکر آن که ارائه خدمات وکالت معاضدتی توسط وکلا هیچ تفاوتی با وکالت عادی ایشان نخواهد داشت و باید بهترین تلاش و دفاع خود را ارائه نمایند.

در دعاوی کیفری نیز اعسار از پرداخت هزینه‌­ها با نتایج یاد شده همراه خواهد بود، در نتیجه اثبات اعسار می­‌تواند اولا خواهان را از پرداخت بخشی یا تمام هزینه­‌ها من­ جمله هزینه تنظیم اوراق قضایی و نیز اقامه دعوا معاف سازد و نیز در مقام دفاع می‌­تواند برای شخص استفاده از خدمات وکالت معاضدتی را به ارمغان آورد.

دو نتیجه یاد شده به سبب نگاه و تلاش قانون­گذار برای تامین عدات قضایی و ارائه خدمات حقوقی به صورت برابر به اقشار مختلف اجتماعی است تا از حق تظلم­‌خواهی خود به نحو مطلوب بهره­‌مند شوند.

قواعد تکمیلی

تا اینجا با رئوس مطالب مربوط به اعسار در سیستم حقوقی ایران آشنا شده‌­ایم، اما برخی مطالب و قواعد تکمیلی وجود دارند که به شرح ذیل هستند:

  1. شخص ممکن است چندین دعوا مدنظر داشته باشد اما به دلیل شرایط اقتصادی تمکن مالی برای اقامه آن­‌ها را نداشته باشد، در این وضعیت به بیان قانون­گذار در ماده ۵۰۸ صرف احراز اعسار در یک دعوا وی را از پرداخت هزینه­‌های دادرسی در کلیه دعواها معاف نخواهد کرد بلکه باید در هر دعوا به صورت جداگانه دادخواست اعسار خود را تقدیم نماید.
  2. احراز اعسار در یک دعوا شخص را از پرداخت هزینه‌­های دادرسی در کلیه مراحل آن دعوا معاف خواهد ساخت، به عبارت ساده‌­تر اعسار درخصوص دعوا احراز می­‌گردد و درنتیجه کلیه مراحل را شامل خواهد شد.
  3. چنانچه شخص چندین دعوا به طرفیت یک شخص واحد و به صورت همزمان اقامه نماید، احراز اعسار در یکی از دعاوی یاد شده نسبت به بقیه آن­‌ها نیز مسری است. به عبارت دیگر چنانچه چندین دعوا به طرفیت اشخاص مختلف اقامه شده باشند، باید حکم اعسار جداگانه دریافت نماید و نیز اگر در فواصل زمانی مختلف علیه یک شخص واحد طرح دعوا کند، حکم اعسار سابق به وضعیت‌­های جدید قابل سرایت نیست.
  4. اعسار وضعیتی است قائم به شخص است به همین سبب نیز چنانچه شخص معسر در جریان رسیدگی فوت نماید، ورثه نمی‌­توانند از اعسار مورث خود استفاده نمایند. چنانچه پرونده در جریان رسیدگی در هر یک از مراحل بدوی، تجدیدنظر و فرجام‌­خواهی باشد، رسیدگی به قوت خود باقی خواهد بود اما ورثه باید هزینه دادرسی آن را پرداخت نماید. بدیهی است که ورثه متوفی می­‌توانند برای خود دادخواست اعسار تنظیم نمایند اما تا زمان احراز اعسار ایشان، نمی‌­توانند از مزایای سابق بهره‌­مند شوند.
  5. چنانچه معسر از وضعیت اعسار خارج شود، اعم از آن که در جریان رسیدگی بنا به هر دلیلی تمکن مالی کسب نماید و یا به اموالی که پیش از این دسترسی نداشت دسترسی پیدا کند، پرداخت هزینه‌­های دادرسی تا میزان تمکن، اعم از بخشی از هزینه‌­ها یا تما آن‌­ها، بر وی ضروری است.

وضعیت یاد شده در حالتی که مدعی اعسار محکوم­‌له رسیدگی واقع شده (‌رای به نفع او صادر شده است‌) و در نتیجه اجرای حکم از اعسار خارج شده است نیز جاری است و مطابق با ماده ۵۱۱ باید هزینه‌­های دادرسی را پرداخت نماید.

مشاوره حقوقی در اعسار

مشاوره حقوقی در اعسار

در این مقاله با یکی از موضوعاتی آشنا شدیم که بسیار مورد پرسش است، در واقع با توجه به مبالغ قابل توجه هزینه­‌های دادرسی به ویژه در محاکم حقوقی، امکان آن که اشخاص در زمان اقامه دعوا توانایی و تمکن مالی پرداخت نداشته باشند قابل تصور است.

خوشبختانه قانون­گذار این وضعیت را پیش‌­بینی کرده و برای اشخاصی که به صورت موقت به اموال خود دسترسی ندارند امکان ارائه دادخواست اعسار و بهره‌­مند شدن از خدمات قضایی را به رسمیت شناخته است.

مشاهده شد که در ارائه دادخواست اعسار مطلوب شخص احراز این وضعیت است و بهترین روش تحقق آن ارائه شهادت‌نامه است.

از آن جایی که دادخواست اعسار و دفاع از آن اصولا توسط مدعی انجام می­‌شود، امکان دارد پرسش‌­ها یا شبهاتی برای شما باقی باشد یا در نحوه تنظیم دادخواست یاد شده احتیاج به مشاوره احساس نمایید، در کلیه موارد می­‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی گروه بنیاد وکلا بهره‌­مند شوید.

در واقع مشاوره حقوقی آنلاین بنیاد وکلا در صفحه اصلی این سایت و به صورت فوری و با قابلیت ارسال فایل صوتی و تصاویر اسناد و مدارک صورت می‌پذیرد.

میانگین امتیازات ۴ از ۵
از مجموع ۳ رای

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا