طلاق به عنوان یکی از روش‌های خاتمه رابطه زناشویی اصولا به نحوی انجام می‌گیرد که هر دو طرف زوج و زوجه از آن آگاهی داشته، در جریان اقدامات و آخرین وضعیت قرار دارند و همچنین نظرات خود را در موافقت یا مخالفت با طلاق ابراز می‌دارند.
با این حال می‌توان شرایطی را تصور کرد که یکی از زوج یا زوجه از وقوع طلاق، حداقل در ابتدای امر، آگاهی نداشته باشند. توضیح آن که در سیستم حقوقی ما، مفهومی تحت عنوان رای غیابی و رسیدگی غیابی وجود دارد.
رای غیابی به وضعیتی گفته می‌شود که خوانده دعوا نه تنها ابلاغیه دادخواست را دریافت نکرده، بلکه در هیچ یک از جلسات رسیدگی شرکت نداشته و هیچ دفاعیه کتبی نیز ارائه نداده باشد.
با اینکه تصور فرض رسیدگی غیابی به پرونده طلاق وجود ممکن است اما چندان مفهوم در دسترس و ملموسی نیست. همچنین حالت دیگری از طلاق به عنوان غیابی شناخته می‌شود که عبارت است از ادامه وضعیت غیبت زوج که به زوجه اجازه طلاق داده می‌شود.
با ما در این نوشته همراه باشید تا انواع حالت‌های طلاق غیابی و احکام، مراحل و اثرات هر کدام را مرور کنیم.
منظور از طلاق غیابی چیست؟
طلاق از ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی به بعد مورد معرفی، شناسایی و قانونگذاری قرار گرفته است. به عنوان یکی از عوامل خاتمه رابطه زناشویی، که پس از تایید مقام صالح قضایی و جاری شدن صیغه طلاق در حضور شهود و ثبت در دفتر رسمی ازدواج و طلاق قطعیت می‌یابد، معرفی می‌شود.
طبیعتا از کلمه غیابی می‌توانیم به دست آوریم که صیغه طلاق و ثبت آن در دفاتر مربوطه برای هر دو طرف محرز نیست و یکی از طرفین از وقوع طلاق آگاهی ندارند.
با توجه به اینکه طبق ماده ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی مرد می تواند هر وقت که بخواهد زن خود را طلاق دهد، به نظر می‌رسد که حضور یا عدم حضور زوجه بر وقوع چندان تاثیری نخواهد داشت.
در واقع چنانچه زوج قصد طلاق همسر خود را داشته باشد، اصولا مراجع قانونی صالح، این امر را به زوجه اطلاع خواهند داد اما عدم آگاهی نامبرده تاثیری در وقوع طلاق ندارد.
با توجه به نکات یاد شده، بهتر به نظر می‌رسد که وقوع طلاق غیابی به خواست زوجه و بدون آگاهی و حضور زوج را بررسی نماییم.
- در اینجا باید چند فرض را از هم جدا کنیم. حالت اول وضعیتی است که زوج ناپدید شده و برای مدت زمان به نسبت طولانی از نامبرده اطلاعی در دست نباشد. در این حالت که ممکن است که صدور حکم فوت فرضی نامبرده نیز منجر گردد، نوعی از غیبت زوج را داریم.
- حالت دوم زمانی است که زوج در دسترس است و از شرایط و محل زندگی نامبرده اطلاع داریم، اما زوج به دلایلی غیرموجه در محل زندگی مشترک حضور پیدا نمی‌کند و برای دوره‌های زمانی نسبتا طولانی غیبت دارد و یا آن که به حکم مراجع قضایی همچون حکم حبس، امکان حضور در منزل مشترک را ندارد.
- در نهایت حالت سوم زمانی است که زوج در دسترس است و درخواست طلاق نه به خاطر غیبت نامبرده بلکه به دلایل دیگری از طرف زوجه مطرح می‌شود، حال با وجود ابلاغات مرجع قضایی، زوج در جلسات رسیدگی حضور پیدا نکرده و لایحه دفاعی نیز ارسال نمی‌کند، در نتیجه رای طلاق برای وی غیابی محسوب می‌گردد.
با توجه به دسته‌بندی‌های یاد شده، ادامه مطلب را با هم بررسی می‌کنیم. پیش از ورود به بررسی تفصیلی قید یک نکته ضروری است، در طلاق غیابی که به دلیل خواست و اراده زوجه جاری می‌شود، امکان اعتراض و بازگشت برای زوج اصولا وجود ندارد.
توضیح آن که صرف نظر از آن که زوج با خواست و میل خود رابطه زناشویی و خانه مشترک را ترک کرده باشد و یا برای مدت طولانی و بدون اطلاع همسر ناگزیر از ترک منزل شده باشد، نمی‌تواند پس از چند ماه یا چند سال پس از بازگشت، انتظار برگشتن وضعیت به حال سابق را داشته باشد.
در واقع در وقوع طلاق از طرف زن، یا نامبرده به هیچ وجه تمایلی به زندگی مشترک ندارد و یا آن که با گذشت مدت زمان عده از تعهدات زوجیت خارج شده است و نمیتوان وی را به بازگرداندن وضعیت به حال سابق، به صرف خواست و اراده زوج الزام ساخت.
طلاق غیابی به دلیل عدم دسترسی به زوج
موت فرضی یکی از نهادهای حقوقی است که حکایت از وضعیتی دارد که برای مدت به نسبت طولانی از وضعیت سلامت یا فوت شخص یا اشخاصی اطلاع نداشته و هیچ گونه ارتباط و دسترسی با نامبرده نداشته باشیم.
در این صورت برای آن که تکلیف اموال و حقوق و تعهدات نامبرده مشخص شود، هر یک از ذی‌نفعان از جمله وراث می‌توانند درخواست صدور حکم موت فرضی نامبرده را از دادگاه صالح داشته باشند.
حکم صادره که حکایت از موت فرضی غایب مفقود الاثر دارد، تمامی اثرات فوت حقیقی را به همراه دارد. به همین سبب و برای مثال، اموال نامبرده بین وراث تقسیم می‌گردد، روابط خانوادگی و زناشویی خاتمه می‌یابد و مواردی از همین قبیل.
حال چنانچه زوجه از محل وقوع همسر خود اطلاع و آگاهی نداشته باشد، دو گزینه در پیش دارد،
- اول آن که درخواست صدور حکم موت فرضی زوج را به دادگاه صالح ارائه نموده و پس از صدو رای به موت زوج، رابطه زناشویی وی با همسر خود قطع گردد.
- گزینه دومی که برای زوجه مهیا است، استناد به مواد ۱۰۲۹ و ۱۰۳۰ قانون مدنی و درخواست صدور حکم طلاق به واسطه غیبت زوج است.
توضیح آن که مطابق با ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، چنانچه از زوج برای مدت ۴ سال هیچ اطلاعی در دسترس نباشد، به عنوان غایب مفقود الاثر شناخته خواهد شد و زوجه میتواند تقاضای طلاق داشته باشد.
البته در این صورت محکمه رسیدگی کننده ملزم است پیش از صدور حکم طلاق زوجین، آگهی اطلاعی در جراید کثیر الانتشار مطابق با احکام مقرر چاپ نموده و به زوج امکان آگاهی از پرونده طلاق و نتیجه آن را پیش از صدور حکم اعطا نماید.
طبیعتا چنانچه در اثر ثبت آگهی، از زوج اطلاعاتی کسب گردد، دیگر نمیتوان به وی عنوان غایب مفقود الاثر را اطلاق کرد و ادامه پرونده طلاق موضوعیت نخواهد داشت، اما در صورت ادامه غیبت نامبرده، حکم طلاق به نفع زوجه صادر خواهد شد.
نکته دیگر آن که در ماده ۱۰۳۰ قانون مدنی، احتمال بازگشت زوج پس از ثبت واقعه طلاق پیش‌بینی شده است. مطابق با این ماده، چنانچه زوج پس از وقوع طلاق اما قبل از خاتمه عده طلاق رجوع نماید، حق رجوع از طلاق خواهد داشت.
توضیح آن که عده طلاق به مدت زمانی گفته می‌شود که زوجه از زمان اجرای صیغه طلاق اجازه ازدواج مجدد ندارد. این مدت که معادل سه ماه یا سه طهر (سه دوره عادت ماهیانه) است، در طلاق‌های رجعی به زوج اجازه و اختیار بازگشت به زندگی زناشویی اعطا می‌کند.
در نتیجه چنانچه زوج در مدت ۳ ماهه مذکور پس از اجرای صیغه طلاق حاضر شده باشد، میتواند از طلاق واقع شده رجوع کرده و زندگی مشترک زوجین ادامه خواهد یافت و اگر زوجه همچنان بر خاتمه رابطه زناشویی اصرار داشته باشد، باید دلیل و مدرکی متفاوت در پیش گیرد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید از مشاوره حقوقی بنیاد وکلا به صورت تلفنی یا آنلاین بهره‌مند شوید.
طلاق غیابی به دلیل غیبت طولانی مدت زوج
یکی از روش‌های زوجه میتواند برای ثبت درخواست طلاق خود در پیش گیرد، استناد کردن به وجود یکی از شرایط عسر و حرج است.
توضیح آن که عسر و حرج به وضعیتی گفته می‌شود که ادامه زندگی زناشویی برای زوجه از نظر جسمی، روحی و یا اقتصادی دشوار است به گونه‌ای که ادامه رابطه زناشویی به نفع زوجه نبوده و برای وی مشکل آفرین باشد.
در احراز وجود شرایط عسر و حرج، برخی مصادیق و مثال‌های قانونی وجود دارد و همچنین دادگاه رسیدگی کننده این اختیار را دارد که کلیه شرایطی که ممکن است به عنوان عسر و حرج شناخته شوند را شناسایی کرده و به نسبت آن اعلام رای نماید.
نکته بعدی آن که احراز شرایط عسر و حرج تا میزان قابل توجهی عرفی بوده و در نتیجه به شرایط شخص زوجه، زندگی زناشویی وی، شرایط محیطی و اجتماعی وی نیز بستگی دارد.
از مصادیق عسر و حرج که در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی به آن‌ها اشاره شده است، غیبت زوج از زندگی زناشویی است. نگاهی به محتوای این ماده داشته باشیم.
در صدر ماده بیان شده است که زوجه میتواند برای درخواست طلاق به محکمه قضایی مراجعه نماید و در مواردی که برای محکمه ثابت شود که دوام زوجیت برای زوجه موجب عسر و حرج است، این امکان وجود دارد که حکم به خاتمه رابطه زناشویی به واسطه طلاق داده شود.
در ادامه همین ماده بیان شده است که چنانچه اجبار زوج به طلاق زوجه وجود نداشته باشد و یا برای اجرای صیغه طلاق و ثبت واقعه طلاق در دفاتر ازدواج و طلاق حضور به هم نرساند، زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
در تبصره ماده مذکور، برخی از مصادیق عسر و حرج معرفی شده‌اند و وجود هر کدام از آن‌ها به عنوان دلیل وقوع طلاق پذیرفته شده‌اند. تبصره – عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد.
بند اول از تبصره ماده ۱۱۳۰ به موضوع غیبت زوج از زندگی خانوادگی اشاره کرده است. در واقع مطابق با این بند چنانچه زوج زندگی خانوادگی را ترک نموده باشد، به نحوی که غیبت وی به صورت ۶ ماه متوالی ادامه یافته باشد و یا در صورت منقطع بون غیبت، به مدت ۹ ماه از یک سال را غیبت داشته باشد، از مصادیق عسر و حرج خواهد بود.
در ادامه بند مربوطه اشاره شده است که غیبت زوج نباید با دلیل و عذر موجه باشد.
با توجه به مطالب یاد شده به دست می‌آید که نوعی از طلاق غیابی حاکی از غیبت زوج از زندگی زناشویی است. در این حالت اطلاع داشتن از وضعیت زوج و یا تماس‌های تلفنی مانع از غیبت نخواهد بود. غیبت به معنای حضور نداشتن در زندگی مشترک گرفته شده است.
طبیعتا یکی از مصادیق ترک زندگی مشترک، عدم حضور زوج در خانه مشترک زوجین است. پس چنانچه نامبرده به مدت‌های مقرر قانونی شامل ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب غیبت داشته باشد، امکان طلاق برای زوجه فراهم است.
نکته دیگری که در اینجا باید اشاره کنیم آن است که ایجاد حق طلاق برای زوجه به واسطه غیبت زوج، یک حق مستقر نیست.
به عبارت ساده‌تر چنانچه زوجه پس از غیبت زوج برای مدت طولانی، بازگشت وی به زندگی زناشویی را بپذیرد و پس از بازگشت طرفین به زندگی مشترک، تصمیم به طلاق بگیرد، دیگر نمی‌تواند از غیبت سابق زوج به عنوان دلیل طلاق استفاده نماید.
در نتیجه حق طلاق زوجه در این موارد، حقی است که به صورت موقت و تا زمان خاتمه یافتن غیبت زوج و بازگشت طرفین ادامه دارد و چنانچه زوجه تمایل به اجرای صیغه طلاق داشته باشد، باید در زمان غیبت زوج یا حداکثر بلافاصله پس از بازگشت زوج، درخواست خود را ثبت نماید.
در این موارد به دلیل احراز وجود عسر و حرج برای زوجه، دادگاه حکم به طلاق صادر خواهد کرد.
در نهایت آن که احراز غیبت زوج بر عهده زوجه می‌باشد که میتواند از شهادت شهود و یا دیگر امارات قضایی استفاده نماید. در دسترس‌ترین گزینه و امکانی که زوجه برای احراز غیبت زوج در اختیار دارد، استناد به شهادت شهود است.
شهود که می‌توانند چند نفر از آشنایان، بستگان یا مطلعین محلی باشند، باید به نفع زوجه در محکمه رسیدگی حاضر شده و غیبت طولانی مدت زوج را تایید نمایند.
صدور حکم طلاق به صورت غیابی نسبت به زوج
احکام غیابی که شامل انواع آرا و قرارهای قضایی است، به حالتی گفته می‌شود که خوانده دعوا هیچ یک از ابلاغات قضایی را راسا دریافت نکرده باشد، در هیچ یک از جلسات رسیدگی شرکت نکرده و نیز لایحه دفاعی ارسال نکرده باشد.
غیابی فرض شدن احکام به این دلیل است که اصولا به هر دو طرف باید فرصت برابر برای دفاع از خود ارائه گردد، به همین دلیل گفته می‌شود رسیدگی قضایی یک رسیدگی ترافعی است که تنها نسبت به موضوعات و اختلافات ترافعی قابلیت اجرا دارد.
همچنین یکی از شروط رسیدگی عادلانه عبارت است از اینکه هر دو طرف به میزان یکسانی فرصت دفاع از خود داشته باشند.
حال چنانچه یکی از اطراف یک رسیدگی، فرصت دفاع نداشته و به دلیل عدم آگاهی از رسیدگی در جریان نتوانسته باشد ادله و اسناد خود را ابراز داشته و دفاعیات خود را اعلام نماید، رسیدگی و رای صادره نسبت به نامبرده غیابی خواهد بود.
اثر غیابی بودن یک حکم آن است که شخص غایب از زمان آگاهی از حکم غیابی فرصت خواهد داشت که اعتراض واخواهی ثبت نماید. واخواهی پرونده رسیدگی را به مرجع رسیدگی نخستین ارسال می‌کند و رسیدگی مجددی برای شنیدن اظهارات شخص غایب برقرار می‌گردد.
با توجه به توضیحات ارائه شده از احکام غیابی به دست می‌آید که چنانچه زوجه درخواست طلاق خود را ثبت کرده باشد یا به کمک وکیل این کار را کرده باشد، اما ابلاغ‌ها محکمه رسیدگی توسط زوج دریافت نشده باشد و نیز زوج در هیچ از جلسات رسیدگی حضور نیافته و یا لایحه دفاعی ارسال نکرده باشد، رای طلاق صادره غیابی خواهد بود.
عدم اطلاع زوج میتواند ناشی از آن باشد که از محل اقامتگاه نامبرده اطلاعاتی در دسترس نبوده و در حال حاضر که سیستم‌های آنلاین برای ابلاغات ایجاد شده است، سامانه آنلاین نداشته باشد.
همچنین ممکن است با وجود اینکه به اطلاعات اقامتگاه زوج دسترسی وجود دارد و اسناد و مدارک نیز به آدرس نامبرده ابلاغ شده است، زوج آن‌ها را دریافت نکرده باشد، اعم از آن که در محل حضور نداشته و یا به سادگی از دریافت اسناد و ابلاغات خودداری کرده باشد، و یا با وجود اینکه سامانه آنلاین دریافت ابلاغات برای نامبرده فعال است، ابلاغات خود را چک نکرده باشد.
در کلیه مصادیق یاد شده، رای طلاق صادره نسبت به زوج غیابی فرض شده و در نتیجه نامبرده امکان ثبت اعتراض واخواهی را اصولا خواهد داشت.
اما چنانچه از واقعه طلاق مدت زمان نسبتا طولانی گذشته باشد، از آنجا که اصولا اعاده وضعیت به حالت سابق عملا میسر نیست، باید بگوییم که واخواهی معنای خود را از دست می‌دهد و چنانچه زوج در مدت عده طلاق از رای صادره آگاه شده باشد، میتواند به راحتی از طلاق رجوع نماید و نیازی به واخواهی نیست.
مشاوره حقوقی طلاق غیابی
در مطالب یاد شده در این نگارش با انواع حالت‌های طلاق غیابی آشنا شدیم. دانستیم که طلاق غیابی میتواند صرفا به وضعیت آگاهی زوج از جریان و روند پرونده طلاق و صدور حکم طلاق اشاره داشته باشد و یا آن که میتواند به معنای وقوع طلاق به دلیل غیبت زوج باشد.
همچنین اشاره کردیم که نهاد موت فرضی که برای غایبین مفقود الاثر تعریف شده است، برای اشخاصی که مدت غیب ایشان به نسبه طولانی است و در نتیجه در سلامت و حیات ایشان شک وجود دارد تعریف شده است.
در این حالت هر ذی‌نفعی میتواند صدور حکم موت فرضی را مطالبه کند که در صورت صدور حکم، رابطه زناشویی خود به خود خاتمه خواهد یافت و یا آن که زوجه میتواند درخواست ثبت طلاق به دلیل غیبت حداقل ۴ ساله زوج را داشته باشد.
در نهایت با درخواست طلاق به استناد غیبت متوالی یا متناوب زوج که موجب عسر و حرج زوجه باشد آشنا شدیم. بیان شد که در این حالت احراز غیبت زوج ضروری خواهد بود.
با توجه به کلیه مطالب یاد شده به دست می‌آید که طلاق غیابی، در هر کدام از مدل‌های آن که بخواهیم در نظر بگیریم، دشواری‌های خاص خود را از حیث احراز داشته و روال قانونی منحصر به فرد خود را دارد.
به همین سبب پیشنهاد می‌گردد که در اقدام خود برای ثبت و تنظیم دادخواست طلاق غیابی از وکلای حقوق خانواده گروه بنیاد وکلا کمک بگیرید.
